Kako nastaje požar?
Da bismo razmatrali metode gašenja požara, potrebno je znati koje su to tri osnovne stvari koje pomažu gorenju, odnosno kako požar nastaje. Gorenje je hemijski proces u toku kojega nastaju hemijske promjene tvari, oslobađanje topline i svjetlo. Za početak gorenja potrebna je goriva tvar, oksidacijsko sredstvo (kisik) i izvor paljenja. Kad izvor paljenja (plamen, iskra, vrući predmet, toplina hemijske reakcije) zagrije gorivu tvar i oksidans do određene temperature, počinje gorenje.
Temperatura paljenja je najniža temperatura čvrste zapaljive tvari pri kojoj se ta tvar od odgovarajućeg vanjskog izvora paljenja zapali i nastavlja gorjeti plamenom.
Metode gašenja požara
Da bismo spriječili nastanak gorenja ili prekinuli već započeti proces oksidacije, potrebno je eliminisati barem jedan od uslova bitnih za početak gorenja, odnosno primijeniti barem jednu poznatu metodu gašenja požara. Gašenje se prema tome postiže pomoću nekog od efekata za gašenje od kojih navodimo slijedeće:
- efekat hlađenja
- efekat ugušivanja
- antikatalitički efekat
Navedeni efekti imaju svoje podefekte.
Efekat hlađenja
Pod efektom hlađenja podrazumijeva se djelovanje neke tvari sa sposobnošću rashlađivanja druge tvari, radi oduzimanja dijela topline i snižavanja temperature. Količina topline koju je potrebno oduzeti žarištu da bi gašenje bilo uspješno čini oko 1/10 ukupno razvijene topline. Vrlo važan faktor koji utiče na gašenje jest brzina kojom tekuće sredstvo za gašenje prima toplinu za isparavanje.
Upotrebom čvrstih sublimirajućih sredstava za gašenje, postiže se efekt sublimacije, koji odgovara efektu isparavanja. U tom postupku sredstvo za gašenje, ubačeno u žarište, osim promjene agregatnog stanja, podliježe ireverzibilnom raspadanju, u toku kojega se troši toplina, što se više ili manje manifestira kao efekat gašenja.
Metoda gašenja hlađenjem sastoji se od oduzimanja topline gorivoj tvari i snižavanja temperature te tvari. Takvo dvostruko djelovanje ne postiže se drugim sredstvima za gašenje. U toku gašenja temperatura se najprije mora sniziti ispod temperature paljenja, a zatim čvrstim tvarima, odnosno zapaljivim tekućinama treba smanjiti temperaturu ispod tališta odnosno plamišta.
Ta se metoda uspješno primjenjuje u slučajevima kad se pomoću sredstava za gašenje požaru uspješno oduzima toplinska energija. To su po pravilu požari klase A, u kojima se tvari zbog topline raspadaju i stvaraju žarišta sa znatnom količinom topline i kružnim toplinskim tokom. Efekt hlađenja u požarima zapaljivih tekućina s plamištem iznad 55 °C uspješno se primjenjuje, uz uslov da je riječ o ograničenoj površini i količini, kratkotrajnom požaru s malim količinama para koje u njemu sudjeluju i da se sredstvima za gašenje može pokriti cijela površina i opseg plamena.
Efekat ugušivanja (podefekat odvajanja i prekrivanja)
Efekat ugušivanja (podefekat odvajanja i prekrivanja) sastoji se od odvajanja parne od tekuće faze neke tvari u procesu gorenja. Primjenjuje se pri gašenju požara zapaljivih tekućina i čvrstih tvari koje sublimiraju. Izolacija tih dviju faza (tekuće od plinske) provodi se pomoću sredstava za gašenje kao što su zračna i hemijska pjena i prah za gašenje požara.
Osim što djeluje rashlađujuće na površinu zapaljive tekućine ili neke druge čvrste tvari, pjena ima sposobnost rasprostiranja po površini i pokrivanja tih površina, a na taj se način tekući dio smjese odvaja od parnoga koji zapravo gori. Kad u požaru izgori parna faza, požar se ugasi jer izolirajući sloj sredstava za gašenje svojom kompaktnošću, čvrstoćom i otporom spriječi nastajanje i ulazak novih para u zonu požara. Ta metoda gašenja požara ima široku primjenu na nekim požarima klase B, a može se primijeniti i na manjim požarima klase A.
Primjenom ove metode troše se znatne količine sredstava za gašenje, ali se istovremeno veoma efikasno sprečava “povratak” požara.
Efekat ugušivanja (podefekt razrjeđivanja)
Efekat ugušivanja (podefekat razrjeđivanja) sastoji se od fizičkog djelovanja sredstava za gašenje, pomoću kojih koncentraciju kisika u zoni gorenja spuštamo ispod 15%. Sredstvo za gašenje u obliku pare, plina ili prašine razrjeđuje, potiskuje ili sprečava pristup kisika tvari koja gori.
Kad se u praksi provodi s ugljik-dioksidom, dušikom, parom ili nekim drugim inertnim plinovima, taj se efekt naziva inertizacijom. Na taj se način gasi požar zapaljivih tekućina posebnim emulzijama koje stvaraju neka sredstva za gašenje s vodom (prah na bazi Na-hidrogenkarbonata s uljima i nekim drugim zapaljivim tekućinama stvara emulziju koja djeluje kao emulgator).
Efikasnost tog načina ovisi o vrsti sredstava za gašenje i količini sredstava nanesenih na požar u jedinici vremena te o sposobnosti da se sredstvo za gašenje što duže zadrži u zoni gorenja. Taj se efekt primjenjuje kad nijedna navedena metoda nije efikasna, posebno u požarima klase C, a primjenjuje se i na požarima klase B, uz prethodno navedeni uslov, ili na požarima zapaljivih tekućina niskog vrelišta.
